Fundacja Obserwatorium Kultury Polskiej

Idea i założenia

projektu ustawy o finansowaniu

kultury polskiej

W 2005 roku został w Polsce zapoczątkowany proces regulowania i dostosowywania do standardów europejskich stosunków pomiędzy sferą gospodarki a kulturą narodową. Obie sfery stanowią o roli Rzeczypospolitej w Europie i świecie. Nikt dziś nie zaprzecza, iż kultura określa tożsamość narodową. Kultura jest dziś jednym z najważniejszych czynników rozwoju, postrzeganym nie tylko jako wartość sama w sobie, ale także jako jeden z najdynamiczniej rozwijających się sektorów gospodarki i realny czynnik rozwoju wpływający na zwiększenie atrakcyjności państw dla turystów, mieszkańców i inwestorów.

         Wzrost uczestnictwa w kulturze jest jednym z priorytetów polityki społecznej państw członkowskich UE. Wysoka aktywność w tym obszarze wpływa w znacznym stopniu na wszechstronny rozwój społeczeństwa. Może być również sposobem na wyrównywanie szans i inwestycją w kapitał ludzki. Dostępność kultury uwarunkowana jest w oczywisty sposób dostępnością środków i odpowiednią strukturą organizacyjną i prawną. Znaczącą rolę w kwestii uczestnictwa w kulturze odgrywać więc będzie polityka państwa w obszarze stanowienia właściwego prawa i finansowania kultury.

         Narzędziem tych przemian powinny stać się działania systemowe oraz  mechanizmy umożliwiające szerszą aktywność kulturalną. Za właściwe wykorzystanie dóbr i usług kultury współodpowiedzialne są obecnie zarówno instytucje publiczne jak i przedsięwzięcia na polu kultury działające według zasad rynkowych – przemysły kultury. Przemysły kultury obejmują wszystkie podmioty prowadzące działalność na polu kultury, sztuki i mediów. Do przemysłów kultury zaliczane są te rodzaje działalności, w których produkcja oraz dystrybucja dóbr i usług w otoczeniu kultury odbywa się przy wykorzystaniu technik przemysłowych (przemysł wydawniczy i poligraficzny, filmowy, muzyczny oraz media, w tym także nowe media). Działalność w tak zdefiniowanym sektorze jest oparta na zasobie narodowego i światowego dziedzictwa kulturalnego.

                   Staje się coraz bardziej palącą kwestią utworzenie mechanizmów prawnych i organizacyjnych nawiązujących ściślejszą więź pomiędzy sektorami kultury i przemysłów czerpiących z kultury. Więź taka może funkcjonować z korzyścią dla obu stron współpracy: rozwijając rynek i wspomagając procesy gospodarcze jednocześnie z tworzeniem solidnych finansowych podstaw rozwijania kultury.

Jest to szczególnie ważne dzisiaj, w wieku mieszania się kultur, postępującej globalizacji gospodarki i unifikacji narodów.  Dbałość o zachowanie cech indywidualnych poszczególnych narodów jest podstawowym zadaniem stojącym zarówno przed sferą publiczną jak i wynikającą ze społecznej odpowiedzialności przedsiębiorców.

         Rozwijająca się i dobrze dofinansowana sfera kultury jest kołem zamachowym gospodarki. Udowadnia to wybitnie Polski Instytut Sztuki Filmowej, powstały w wyniku ustawy o kinematografii. PISF, mając na celu wspieranie polskiego przemysłu produkcji filmowej w tym jego promocję na arenie międzynarodowej, przyczynia się do rozwoju sfery  małych i średnich przedsiębiorstw i stabilizacji sytuacji dużych graczy na rynku audiowizualnym. Działalność PISF pobudza też działalność podmiotów non profit funkcjonujących na rynku filmowym. Polska kinematografia, współfinansowana za pośrednictwem Instytutu przez prywatnych przedsiębiorców, doświadcza dawno wyczekiwanego rozwoju, zarówno na polu kultury filmowej jak i gospodarki zajmującej się produkcją audiowizualną.

         Doświadczenia w kinematografii dowodzą, iż w mariażu przemysłu i kultury nie ma przegranych. Obie dziedziny wzajemnie kreują zwiększony obrót pieniądza, jak i podaż indywidualnych dóbr kultury, stanowiących tkankę spajającą społeczeństwo i nadającą mu tożsamość pośród globalizujących się i unifikujących kultur świata.

         Projekt ustawy o finansowaniu kultury wzorowany jest na Ustawie o kinematografii. Zakłada synergię poszczególnych dziedzin kultury i przemysłów czerpiących swoje zyski z jej dorobku i istnienia.

         Inicjatorzy powstania ustawy proponują utworzenie pięciu instytucji kluczowych dla rozwoju reprezentowanych przez siebie dziedzin sztuki i otoczenia kultury.

         Projekt zakłada powołanie następujących instytutów:

1. Polski Instytut Literatury i Teatru
   
2. Polski Instytut Muzyki
   
3. Polski Instytut Sztuk Wizualnych
   
4. Polski Instytut Dziedzictwa Narodowego
   
5. Polski Instytut Edukacji Kulturalnej

         Projekt przyczyni się do nadania polityce kulturalnej państwa kompleksowego charakteru, uzupełni znakomicie narzędzia Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w finansowaniu zrównoważonego rozwoju polskiej kultury.

         Proponowana ustawa nie zamyka pola działania dla istniejących już instytucji, proponuje uzupełnienie systemu o niezbędny, brakujący element. Nie pozbawia też Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego roli koordynatora polityki państwa w sferze kultury. Projekt konstruuje przejrzysty system oparty na synergii działań przemysłu i kultury, który pozwoli nie tylko zdynamizować rozwój kultury poprzez jej finansowanie, ale i nawiązać korzystne finansowo dla przemysłu nowe związki ze sferą kultury.

Przede wszystkim jednak projekt stwarza instytucjonalny system partnerstwa dla oddolnych inicjatyw kulturotwórczych, w tym dla samorządów gminnych i wojewódzkich. Zasadą działania Instytutów jest dofinansowywanie wszelkich inicjatyw w wysokości nie wyższej niż 50%, co oznacza, że szansę na dofinansowanie mają te inicjatywy, które zostały zweryfikowane przez rynek dostarczający drugą połowę środków lub uznane przez władze lokalne za wartościowe i potrzebne.

         Prezentowana przez nas ustawa – uznając strategiczną rolę państwa w kreowaniu kierunków polityki kulturalnej – uwalnia jednocześnie inicjatywę lokalną i angażuje w sposób instytucjonalny środowiska twórcze związane ze swoimi małymi ojczyznami. Kultura jest bowiem zawsze silna swoją różnorodnością i tę różnorodność chcemy chronić i wspierać.

         Mamy nadzieję, że uchwalenie takiej ustawy przez Sejm Rzeczypospolitej na trwałe usunie kulturę z logiki sporu politycznego tworząc ramy dla jej trwałego rozwoju, niezależnie od koniunktur politycznych. Kultura jest bowiem dobrem wspólnym, fundamentem naszej tożsamości narodowej i nie powinna nigdy stawać się kartą przetargową w grze politycznej.

Jacek Bromski (Stowarzyszenie Filmowców Polskich),

Janusz Krasny-Krasiński, Bogdan Baran (Stowarzyszenie Pisarzy Polskich),

Jerzy Kornowicz (Związek Kompozytorów Polskich), Krzysztof Knittel,

Maciej Strzembosz (Krajowa Izba Producentów Audiowizualnych)

Warszawa, 12 października 2007 r.