W części wstępnej książki autor zastanawia się, czy Stolica Apostolska przeprosiła za wyprawy krzyżowe, zwane krucjatami i wyjaśnia, że przeprosiny miały bardzo ogólnikowy charakter, a ich autorzy – głównie papież Jan Paweł II – starali się w tych wypowiedziach nie potępić całej łacińskiej tradycji, czyli żaden z papieży nie potępił wprost tradycji wypraw krzyżowych.

Autor książki stara się wyjaśnić przyczyny takiego stanowiska Stolicy Apostolskiej, pisząc o ciągłym w czasach wypraw zagrożeniu ze strony islamu; strona katolicka wykonała znaczące kroki w zakresie owych przeprosin, czego nie zrobiła strona muzułmańska.

Autor poza tym zaznacza, że przeprosiny nie dotyczyły zanegowania zbrojnych wypraw, a jedynie działań poszczególnych jednostek. Autor dodaje, że krucjaty odepchnęły arabskie zagrożenie od serca Europy. Analizując istotę wypraw krzyżowych, należy wziąć pod uwagę fakt, że ich przebieg mogło charakteryzować pewne  okrucieństwo, tak jak każdą wyprawę wojenną i zatrzymuje się dłużej nad tzw. I wyprawą ludową, nigdy oficjalnie nie zatwierdzoną przez Stolicę Apostolską.

Za krucjatę uważa się powszechnie zbrojne udanie się na tereny zamieszkałe przez muzułmanów, by odzyskać Jerozolimę i znajdujący się tam Grób Pański. Wielu uczonych natomiast zwraca uwagę na tzw. rekonkwistę, czyli na zbrojne walki obrońców Kościoła katolickiego z muzułmańskimi agresorami na Półwyspie Iberyjskim, które w XII i XIII w. zostały przez papiestwo przekwalifikowane na krucjaty i w tym zawężonym znaczeniu są one rozumiane do dzisiaj. Autor omawia dokładnie te rozróżnienia zwracając uwagę na podobieństwo pielgrzymek i krucjat, które wyewoluowały z ruchu pielgrzymkowego.

Autor pisze o koncepcji „wojny sprawiedliwej”, stworzonej przez św. Augustyna, o poglądach historyka Runcimana, a także o zagrożeniu Rzymu ze strony muzułmanów, o genezie cywilizacji łacińskiej. A także o składzie osobowym krucjat, w dużej mierze wynikającym z zasady senioratu, rozprawia się też z nieprawdziwymi relacjami o krwawym charakterze krucjat. Pisze o inwazji i bazach wypadowych islamu w Europie.

Wyjaśnia, że praźródłem krucjat było zagrożenie arabskie dla Europy, nie zaś samo pragnienie zajęcia Jerozolimy, choć nie lekceważy tego wątku w działaniach kolejnych papieży w czasie kolejnych krucjat. Przypomina o traktacie Pax et Treuga Dei, o bratobójczych walkach baronów, tworzących barbarzyńskie korzenie krzyżowców. Nie zapomina przy tym o zbrodniach poszczególnych kalifów czy o roli zakonów rycerskich, zwłaszcza templariuszy. Ta rola nierzadko omawiana jest pozytywnie, choć autor zwraca uwagę na elementy negatywne, np. na współpracę templariuszy z muzułmanami.

Osobną uwagę autor poświęcił kolejnym wyprawom krzyżowym, działaniom św. Bernarda z Clairvaux. Przypomina też o sporze papiestwa z cesarstwem, o działaniach Niemców, a właściwie Zakonu Krzyżaków w Polsce, o słabnięciu Cesarstwa Bizantyjskiego i o włoskich miastach handlowych (Wenecja, Genua i Piza), nie zapomina o wojnach husyckich i o sekcie albigensów we Francji.

Końcówka książki to przypomnienie, że rozwój ówczesnej cywilizacji europejskiej wiązał się bardzo mocno z katolicyzmem.

Jest to doskonała książka, ujawniająca prawdziwe przyczyny krucjat, ich przygotowanie i przebieg. Jest w niej wiele ważnych szczegółów.

                                                                                              Jacek Potocki

Bartosz Ćwir „W obronie wypraw krzyżowych”, Wydawnictwo „Prohibita”, Warszawa 2019, str. 276