Established 1999

EUROPEJSKIE SPOJRZENIE

22 maj 2008

Będzie trudno

To, czego jesteśmy obecnie świadkami, to kolejny krok w naturalnym procesie ewolucji, z udziału w którym nowe państwa członkowskie nie zechcą dobrowolnie zostać wykluczone. Fakt, że coraz większa Europa będzie coraz trudniejsza w zarządzaniu, został przewidziany niemal na samym początku. Mechanizm kierowania UE jest niemal identyczny z tym, który został zaprojektowany dla „Europy sześciu” (Europe of Six), jeśli nie brać pod uwagę kilku raczej kosmetycznych zmian. Polska przystępuje do UE, w której będzie miała pozycję szóstego co do wielkości państwa członkowskiego – pisze Richard Cottrell.


RICHARD COTTRELL



Najważniejsze słowa w Traktacie Rzymskim,
tak jak w Biblii,
znajdują się na samym początku



Traktat podpisany pół wieku temu przez sześć państw – założycieli, określa cel tego stowarzyszenia na ni mniej ni więcej, jak coraz ściślejszą unię” (“ever closed union”). Te trzy krótkie słowa są obarczone wyjątkową wagą. Rzadko się zdarza, aby język stosował tylko słowa niezbędne dla wyrażenia celu, którym w tym przypadku jest europejskie federalne super-państwo. Gdzieś około 2006 lub 2007 roku Polacy będą musieli znowu zadecydować, czy chcą do niego należeć.


Przepraszamy, to chyba pomyłka? Myśmy dopiero niedawno mieli referendum europejskie. Wszystko już postanowione. Ależ nie. Przez następne 10 lat Polacy będą regularnie proszeni o zatwierdzenie kolejnych kroków w kierunku “coraz ściślejszej unii”.


(Doktrynę Warszawską, wygłoszoną przez premiera Wielkiej Brytanii Tony Blair’a na Zamku Królewskim w Warszawie w dniu 30 maja br. można bezpiecznie zignorować. Blair oświadczył, że nie można dopuścić, aby przygotowywana konstytucja UE doprowadziła do powstania europejskiego superpaństwa. Była to tylko polityczna modlitwa skierowana do krajów przystępujących do Unii, aby trzymały stronę Wielkiej Brytanii i opowiedziały się za podejściem euroatlantyckim).


To, czego jesteśmy obecnie świadkami, to kolejny krok w naturalnym procesie ewolucji, z udziału w którym nowe państwa członkowskie nie zechcą dobrowolnie zostać wykluczone. Fakt, że coraz większa Europa będzie coraz trudniejsza w zarządzaniu, został przewidziany niemal na samym początku. Mechanizm kierowania UE jest niemal identyczny z tym, który został zaprojektowany dla “Europy sześciu” (Europe of Six), jeśli nie brać pod uwagę kilku raczej kosmetycznych zmian. Parlament Europejski, wybrany w wyborach bezpośrednich po raz pierwszy w 1979 roku (i w którym Polska będzie miała 50 przedstawicieli, tak samo jak Hiszpania), systematycznie przypisuje sobie coraz większą władzę, początkowo kosztem komisji wykonawczej, a następnie przez ograniczanie suwerenności Rady Ministrów, a więc kosztem samych państw członkowskich.


Polska przystępuje do UE, w której będzie miała pozycję szóstego co do wielkości państwa członkowskiego, z 27 głosami w Radzie UE, tak samo jak Hiszpania. Po rozszerzeniu Unii 91 głosów będzie stanowiło blokującą większość, więc jest oczywiste, że jeśli Polska połączy siły z dwoma większymi państwami, lub trzema średniej wielkości, będzie miała znaczący wpływ nie tylko na przyszłość Unii, ale także jej bieżące działanie. Politycznie, Polska będzie od pierwszego dnia od przystąpienia do UE siłą, z którą trzeba się liczyć.


Rząd, Sejm i Senat będą mieć przedstawicieli w forum konsultacyjnym przed Konferencją Międzyrządową w 2004 roku (Inter Governmental Conference), która będzie decydująca dla kolejnych kroków w kierunku “coraz ściślejszej unii”. Większość obserwatorów politycznych i gospodarczych uważa, że Polska powinna się związać raczej z “dyrektoriatem”, czyli tymi siłami w obrębie UE, które dążą do głębszej integracji, a nie z tymi siłami (opisywanymi jako “międzyrządowe”), które chcą spowolnić proces integracyjny i podkreślają “narodową” suwerenność państw członkowskich. Warto zauważyć, we własnym interesie Polski, że przepływy finansowe zwiększają się z postępem procesu przejściowego, od luźnego związku państw, do ściśle zintegrowanej wspólnoty.



Krok w przeszłość



Obecna UE to wynik połączenia plątaniny instytucji paneuropejskich po II wojnie światowej. Europejska Wspólnota Węgla i Stali (Coal and Steel Community), następnie wyjątkowa Komisja Schumann’a, doprowadziły w konsekwentny sposób do ogłoszenia “wspólnego rynku” i Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (European Economic Community), której założenia zostały opisane w Traktacie Messyńskim, a skonkretyzowane w Rzymie, a także Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom). Od początku celem stworzenia unii było pojednanie francusko-niemieckie, co z kolei było przyczyną selektywności w zapraszaniu nowych członków, którzy mogliby zakłócić równowagę związku. Tak było w przypadku Wielkiej Brytanii. Zawetowani przez de Gaulle’a Brytyjczycy stworzyli własny klub, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association, EFTA), z którego jednak kolejni członkowie odchodzili skosztować słodyczy Rzymu.


Pierwsze rozszerzenie UE objęło Wielką Brytanię, Danię i Irlandię, podczas gdy Norwedzy zagłosowali przeciw członkostwu. Kolejnym krokiem było przystąpienie Grecji, a po niej dwóch krajów Półwyspu Iberyjskiego, Hiszpanii i Portugalii. W ostatnim do tej pory rozszerzeniu Szwecja, Finlandia i Austria przystąpiły do unii, podczas gdy uparci Norwegowie znowu powiedzieli “Nie”. (Po drodze Grenlandia, zależna od Danii, wycofała się z Unii, po referendum i bez zbędnego hałasu). Powiększenie związku do takich rozmiarów było osiągnięciem samym w sobie. Jednak dużo ważniejsze były przetasowania w inżynierii wewnętrznej. Następujące wydarzenia zmieniły oblicze Europy:





  • bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego w 1979 r.,



  • włączenie parlamentu w instytucyjny “proces pojednawczy”,



  • wprowadzenie wybiórczego głosowania większością głosów przez Radę Ministrów, w niemal wszystkich kwestiach,



  • stworzenie Jednolitego Rynku Europejskiego (Single European Market) w 1990 r.,



  • uaktywnienie strefy euro i jednej waluty: euro.


Powyższe zmiany można opisać jako “wydarzenia legislacyjne”. Można jednak wyróżnić także inne, które były jednakowo ważne, a zachodziły niejako w sposób organiczny. Należą do nich:





  • zwolnienie całej Komisji Europejskiej przez Parlament Europejski w 1999r.,



  • prawo głosu Parlamentu w kwestiach wydatków na rolnictwo,



  • wspólny dla całej UE przedstawiciel na takich arenach międzynarodowych jak WTO,



  • uznanie, że Traktat Rzymski był pierwszym krokiem w procesie tworzenia konstytucji, co pozwoliło w 2002 r. na rozpoczęcie procesu pisania formalnej konstytucji UE,



  • rozwój inicjatyw “szybkiego tempa”, w których biorą udział niektóre, ale nie wszystkie, państwa członkowskie. Należą do nich: karta społeczna, strefa bez paszportów i, naturalnie, strefa euro, poza którą pozostają trzy państwa członkowskie (Wielka Brytania, Szwecja i Dania),



  • różne etapy rozwoju europejskiej tożsamości kulturowej, do której należy paszport europejski – wyraźny i podstawowy sposób potwierdzenia Europejskiego Obywatelstwa.


Traktat Luksemburski umożliwił Wspólnocie Europejskiej (European Community, EC), prawo używania dużo mocniejszego sformułowania, Unia. Teraz pozostaje tylko krok ostateczny, po ostatecznym skonsumowaniu “coraz ściślejszej uni”, przez przyjęcie przez związek tytułu i praw Zjednoczonych Stanów Europy (the United States of Europe, USE). Stworzenie Konstytucji Europejskiej, której projekt jest już gotowy, otworzy drogę dla USE około 2015-2020 roku.



Suwerenność – coraz rzadsza moneta



Stała erozja suwerenności poszczególnych państw członkowskich na rzecz Unii przy niezwykłym braku opozycji czy oporów wskazuje na wysokie prawdopodobieństwo przyspieszenia tempa integracji. Już na początku sześć państw-założycieli uzgodniło, że Traktat Rzymski stoi całkowicie ponad prawami państw członkowskich. Naturalnie, bez takiego postanowienia nowa administracja centralna, zorganizowana wokół niezależnej komisji wykonawczej zaopatrzonej w wyjątkową władzę inicjowania prawodawstwa i jego wykonania, byłaby bezsilna, jeśli nie miałaby efektywnych narzędzi dyscypliny i egzekwowania prawa. W każdej sytuacji innej niż bezpośrednia bliskość światowej wojny, która zrujnowała fizycznie i emocjonalnie większość Europy, takie poddanie własnej suwerenności byłoby niemożliwe i zwyciężałyby interesy narodowe. Mimo to, dzięki możliwości spojrzenia w przeszłość, z bagażem doświadczeń, możemy uznać, że państwa-założyciele unii zachowały się w wielu kwestiach z zaskakującą naiwnością. Tworząc Komisję Europejską stworzyły jednocześnie trwałą i niemal niezniszczalna strukturę dla technokratów, pełną ludzi, którzy przenoszą swoją lojalność z państwa pochodzenia na poziom ponadnarodowy.



Pojawiły się w Polsce próby poddania w wątpliwość wyższości prawa Unii nad krajowym. Wymaga to pomysłowej interpretacji zarówno Konstytucji, jak i statutów Unii Europejskiej. Przytacza się argument, że istnieją dwa odmienne typy prawa unijnego: o pierwszorzędnym znaczeniu, które płynie z różnych traktatów, oraz drugorzędne, które jest efektem decyzji instytucji Unii Europejskiej: złożone z dyrektyw, rozporządzeń itd. Takie podejście, jak argumentują niektórzy interpretatorzy, ma podstawy w Artykule 91 (paragraf 2 i 3) Konstytucji. Pozwala on, według tej interpretacji, na podporządkowanie prawa krajowego postanowieniom traktatów, ale nie tym rozwiązaniom, które określają słowem-kluczem: prawem o drugorzędnym znaczeniu. Niekiedy przytacza się Artykuł 188 w celu dalszego poparcia tego argumentu.


Te stwierdzenia są oczywiście zwodnicze. Żadne państwo nie staje się częścią Unii w stanie niepewności co do przewagi prawa unijnego. Nie jest też rozpoznawane przez Unię (ani Europejski Trybunał Sprawiedliwości), że są dwie odmienne podstawy prawa UE. Oryginalny traktat i jego późniejsze wariacje (Luksemburg, Maastricht, Nicea, Amsterdam i inne), określiły podstawowe parametry Unii, obszary kompetencji i podstawę prawną dla kolejnych działań prawodawczych. Był to “wkład konstytucyjny”. Mozolny proces tworzenia prawa przez formalne instytucje (oraz tworzenie prawa poprzez decyzje podejmowane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości) umożliwia wprowadzenie i funkcjonowanie postanowień traktatów. Oba są ściśle związane i organicznie są tym samym, a nie różnymi częściami całości, ani przedmiotem różnych interpretacji. Acquis communautaire, dorobek wspólnotowy, to nie karta dań do wyboru.



Niestety, przeoczono posunięcie oczywiste w takiej sytuacji, a mianowicie stworzenie podobnego ciała obdarzonego jeszcze większą władzą, które reprezentowałoby interesy państw członkowskich i mogłoby stanowić przeciwwagę dla Komisji. Nie uczyniono tego, ponieważ pachniało to rządem europejskim, na który nikt (z wyjątkiem krajów Beneluksu) nie był wtedy gotowy, zwłaszcza we Francji podczas rządów de Gaulle`a, która chciała zapewnić Europe de patrie – Europę narodów. Tymczasem właśnie brak przeciwwagi dla komisji, która, w przeciwieństwie do państw członkowskich, była zjednoczona, jednomyślna i konkretna, przyspieszył proces przemiany Unii w paneuropejskie państwo federalne.


Z upływem lat prawodawstwo nieustannie tworzone przez Komisję zaczęto nazywać “acquis communautaire”, dorobkiem wspólnotowym. Ma ono co najmniej równorzędne znaczenie z traktatem, a często jest od niego ważniejsze. Europejski Trybunał Sprawiedliwości (the European Court of Justice) z siedzibą w Luksemburgu jest ostatecznym arbitrem we wszystkich sprawach dotyczących prawa UE i w kwestiach interpretacji tego prawa, konfliktach pomiędzy państwami członkowskimi oraz między państwem członkowskim a komisją wykonawczą. Jego decyzje są ostateczne, dlatego Trybunał pełni organiczną rolę w procesie prawodawczym. Na przykład decyzja Cassis de Dijon, dotycząca barier, które ograniczały możliwość rozprowadzania łagodnego ziołowego środka nasercowego, nabrała istotnego znaczenia, określając zasady wolnego handlu na wspólnym rynku, stając się precedensem w kwestiach uczciwej konkurencji. I dzięki temu, jakby przy okazji, uniknięto długiego procesu tworzenia prawa przez dyrektywy.


Richard Cottrell



 


 


 


 


 




 


W wydaniu 46, lipiec-sierpień 2003 również

  1. NIEUCZESANE REFLEKSJE

    Krajobraz przed bitwą
  2. ZESPÓŁ "MAZOWSZE"

    Niestrudzeni ambasadorowie
  3. PRAWO TELEKOMUNIKACYJNE

    Nowe dyrektywy UE
  4. TROSKI PRZEDSIĘBIORCY

    Czas kobiet
  5. MEDYCYNA

    Sercowa sprawa
  6. ŚRODOWISKO I SAMORZĄDY

    Będą pieniądze
  7. PUNKT WIDZENIA

    Nasz czas
  8. SZTUKA MANIPULACJI

    Pochwały
  9. PSL NA WSI

    Złowieni w sieć obietnic
  10. PUNKT WIDZENIA

    Wszyscy na "nie"
  11. MILITARNY PR

    Pustynny come back
  12. ARCHIWUM KORESPONDENTA

    Królewskie lobbowanie
  13. 7 CUDÓW KOMUNIZMU

    Bajkowe brzmienie
  14. EUROPEJSKIE SPOJRZENIE

    Będzie trudno
  15. DECYZJE I ETYKA

    Letnia szkoła decydenta
  16. TELEINFORMATYKA

    Od idei do praktyki