Established 1999

ETYKA W LOBBINGU

27 grudzień 2007

Podstawa profesjonalizmu

Dokonywanie wyborów pomiędzy dobrem a złem jest koniecznością, która od wieków charakteryzuje ludzi na świecie. Czym kierować się w życiu? Co jest ważne w pracy zawodowej? Lobbing i etyka muszą iść w parze, a nie osobno. Praktycy tego zawodu wiedzą, że nieetyczne działanie prowadzi do zguby. Aby te dwa słowa ujmowane razem nie były traktowane jak oksymoron, profesjonalni lobbyści muszą nie tylko lobbować na rzecz jasnej ustawy regulującej prawa i obowiązki lobbysty, ale dokładnie zdefiniować swoją profesję, określić standardy etyczne i edukacyjne tego zawodu. Przejrzystość ich działania zależy od przejrzystości stosowanych w zawodzie norm i wartości.


Dr ANNA ADAMUS-MATUSZYŃSKA



Katedra Nauk Humanistycznych



Akademia Ekonomiczna w Katowicach




Jeszcze nie jak dawno słowo lobbing i lobbysta nie były zrozumiałe w polskim społeczeństwie. Zanim zaistniały w pełni na scenie gospodarczej i politycznej, zostały obarczone licznymi negatywnymi stereotypami. Lobbing nawet dzisiaj po ustanowieniu Ustawy o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa kojarzy się z korupcją, manipulacją, szantażowaniem decydentów i z wieloma innymi negatywnymi społecznymi określeniami. Stąd zagadnienie lobbingu i etyki to w potocznej świadomości zwroty sprzeczne, brzmiące jak oksymoron.


Jednym z podstawowych motywów wdrożenia wspomnianej ustawy była próba wyeliminowania pojawiających się na styku gospodarki i polityki wszelkich działań nieetycznych, pochodzących z szarej strefy. Celem ustawy było ustanowienie takich legalnych reguł, które sprawią, że działania lobbingowe będą przejrzyste i nie będą wzbudzać niepotrzebnych negatywnych emocji w społeczeństwie.


Ustawa, niestety, nie rozwiązuje wszelkich etycznych kwestii związanych z procesem wywierania wpływu na decydentów, ale na pewno ma duże znaczenie dla rozwiązania wielu narosłych problemów. Polska jest jednym z pierwszych krajów Unii Europejskiej posiadających prawne instrumenty pozwalające kontrolować to zjawisko. W wielu innych krajach ciągle prowadzone są dyskusje nad kształtem takich ustaw. Inaczej jest w Kanadzie czy USA, które od wielu lat mają zasady pozwalające na uczestniczenie obywateli poprzez lobbing w procesie stanowienia prawa. Pytaniem zasadniczym jest, czy takie regulacje pozwalają całkowicie wyeliminować wszelkie zjawiska patologiczne? Doświadczenie Stanów Zjednoczonych pokazuje, że to nie wystarcza. Stąd konieczność debaty dotyczącej etyki w działalności lobbingowej.


Rozpoznawanie, analizowanie oraz stawanie wobec dylematów etycznych w praktyce lobbingowej to trzy aspekty etyczności tego zawodu. Jednakże wdrożenie etycznych zasad w działalność lobbingową wymaga zdefiniowania takich terminów jak etyka i profesjonalizm. Ponadto, zagadnienia takie jak normy i reguły etyczne wymagają dyskusji, prowadzonej wśród praktyków zawodu oraz teoretyków analizujących etyczne podstawy życia zawodowego.


Niejeden praktyk lobbysta musiał bronić swojego zawodu, kiedy został zmuszony do konfrontacji z wrogim sceptykiem sugerującym, że etyka i lobbing to zwroty przeciwstawne. Rzeczywiście, krytycy potrafią dostarczyć nam całe rozdziały i księgi najbardziej nieprzyjemnych aspektów popierających taką tezę. Praktycy lobbingu cierpią z powodu złej reputacji opisywanej w opiniach zamieszczanych w codziennej prasie. Być może należy dokładnej przeanalizować dlaczego znaczna część społeczeństwa dochodzi do konkluzji, że praktyka lobbingu ma charakter czystej manipulacji. Budowanie zasad etycznych zawodu lobbysty staje się więc przyczynkiem do zmiany negatywnego nastawienia ludzi wobec tego typu działalności.



Współczesne znaczenie etyki w działalności biznesowej



Dokonywanie wyborów pomiędzy dobrem a złem jest koniecznością, która od wieków charakteryzuje ludzi na świecie. Każda jednostka chce wiedzieć, jak osiągać szczęście, czym kierować się w życiu, jak powinna postępować w konkretnej sytuacji, a jak nie powinna, co jest ważne w pracy zawodowej. Zagadnienia etyczne są obecne w życiu każdego człowieka, a na wymienione powyżej pytania i problemy od wieków stara się odpowiadać etyka, jedna z najstarszych dziedzin ludzkiej myśli.


Współczesna era szybkiego rozwoju technologicznego oraz ekonomicznego charakteryzująca się globalizacją działań stawia przed każdą osobą nowe, nieznane wcześniej pytania oraz buduje odmienne hierarchie wartości. Silna konkurencja oraz wymagania klientów stanowią nowoczesne, trudne wyzwania dla zarządzających organizacjami, którzy nie mogą ograniczać się jedynie do formułowania strategii osiągania zysków czy realizacji celów, ale muszą dzisiaj stanąć wobec nowych oczekiwań społeczeństwa. Kryzysy, skandale, afery, łapówki, korupcja, którymi jesteśmy bombardowani codziennie przez media, sprawiają, że współczesny klient, kooperant, wyborca coraz częściej zwraca uwagę na przejrzystość działania firmy, instytucji, czy polityka.


Słowo etyka pochodzi z języka starogreckiego ethos oznaczającego różne wartości, obyczaje i ideały, a później naukę o obyczajach i moralności. Nie wnikając w bogatą w treści literaturę dotyczącą tych zagadnień podsumujmy, iż naczelnym zadaniem etyki jest określenie powinności moralnej oraz wyjaśnienie faktu powinności moralnej działania. Taka definicja plasuje etykę jako tę dziedzinę wiedzy, która powinna być regulatorem działań społecznych, czujnikiem wszystkich zachodzących zmian oraz wskazywać tak źródła niebezpieczeństw, jak i sposoby ich uniknięcia.


Od kilkunastu lat współczesny język biznesu wzbogacił o nowe pojęcia oraz zwroty takie jak: społeczna odpowiedzialność firmy (corporate social responsibility – CSR), komunikacja korporacyjna (corporate communication), etyka biznesu (business ethics), społeczna sprawiedliwość (social justice – SJ), inwestowanie społeczne (socially responsible investment – SRI), czy prawa człowieka (human rights – HR). Wszystkie wymienione terminy związane są ze współczesnym podejściem do roli rynku i gospodarki, w którym podstawowym elementem staje się odpowiedzialny biznes, to znaczy biznes etyczny. Jeszcze kilka lat temu dyskusja, dotycząca możliwości moralnego działania w gospodarce i polityce, często zbaczała w kierunku tezy o niemożliwości bycia moralnym w świecie współczesnego biznesu. Dziś już nikt twierdzenia o rynku jako mechanizmie bezwzględnie niemoralnym nie podnosi i każdy potrafi udowodnić jego fałszywość. Wszelka działalność ludzi, w tym gospodarcza podlega normom moralnym formułowanym w każdym społeczeństwie. Nie można prowadzić działalności gospodarczej bez oparcia zasad jej działania na wartościach oraz regułach społecznie uznawanych. Etyka biznesu ma w pewien sposób charakter interdyscyplinarny, gdyż łączy w sobie problemy ekonomiczne, z zakresu zarządzania, socjologii, psychologii, nauk politycznych i oczywiście etyki.


Sam zwrot etyka biznesu występuje w różnych kontekstach znaczeniowych. Ogólnie jest to dyscyplina wchodząca w zakres filozofii praktycznej oraz działalności menedżerskiej związanej głównie z gospodarką, bankowością, handlem oraz innymi rodzajami przedsiębiorczości. Etyka biznesu to “systematyczne studium kwestii moralnych (etosu) występujących w biznesie, przemyśle i w innych związanych z nimi rodzajach działalności, instytucji – ogólnie – praktyki zachowań ludzi” (W. Gasparski: Etyka biznesu – szkice do portretu, PWN Warszawa 2002, s. 32). Dziedzina ta obejmuje także etykę organizacji oraz etykę zarządzania jako wyspecjalizowane działy, których pojawia się dzisiaj coraz więcej, jak, np. etyka marketingu, etyka finansowa, etyka e-biznesu, etyka public relations, etyka lobbingu, itp.


Etyka biznesu jest systematycznym studium kwestii moralnych (przekonań, norm, wartości itd.) występujących w gospodarce, biznesie, bankowości oraz związanych z nimi rodzajach działalności osób i instytucji – ogólnie – praktyki gospodarczych zachowań ludzi. Jako dyscyplina etyka biznesu jest uprawiana na styku etyki (będącej działem filozofii praktycznej) oraz dyscyplin praktycznych, mających za przedmiot zarządzanie (podejmowanie decyzji) działalnością gospodarczą we wszelkich jej przejawach (handel, marketing, finanse, itp.). Termin etyka biznesu występuje również jako nazwa ogólna etosu działalności gospodarczej, a więc faktycznych wartości i norm rządzących zachowaniami ludzi zaangażowanych w tę działalność.


Pewnym rozwiązaniem wychodzącym naprzeciw procesowi budowania zaufania pomiędzy społeczeństwem a firmą, instytucją, działalnością jest etyka zawodowa. Jest to zbiór postulatów – zakazów i nakazów – określających sposób wykonywania zawodu i cele, którym on służy. Nakłada to na tych, którzy go wykonują konkretne obowiązki społeczne. Są to zarówno obowiązki wobec własnej grupy zawodowej, jak i wobec społeczeństwa, które zostaje upoważnione do żywienia określonych oczekiwań wobec wykonawców danego zawodu oraz do sprawowania kontroli nad jakością wykonywanego zawodu. Jednocześnie ów zbiór daje wykonawcom zawodu pewne uprawnienia, dzięki którym mogą odmówić wykonania pewnych czynności zawodowych niezgodnych z akceptowanymi przez społeczeństwo celami i wartościami.


Budowanie etyki zawodowej polega na opracowaniu kodeksu etycznego, który jest zbiorem norm postępowania odnoszących się do rozmaitych zachowań różnych podmiotów w danej działalności uprawianej na różnych poziomach. W związku z tym rozróżnić można kodeksy ogólne oraz kodeksy szczegółowe. Kodeksy ogólne adresowane są do wszystkich lub znaczącej części podmiotów zaangażowanych w daną działalność. Kodeksy szczegółowe, w zależności od stopnia szczegółowości, normują działalność jednej firmy, jednego stowarzyszenia zawodowego, bądź grupy czy związku organizacji gospodarczych.


W Polsce kodeksem ogólnym jest, m.in. Kodeks etyki w działalności gospodarczej opracowany przez Krajową Izbę Gospodarczą w 1994 roku. Przykładami kodeksów szczegółowych funkcjonujących w Polsce są, m.in. kodeksy: Kodeks etyczny Citibanku (Citicorp), Kodeks etyczny Polskiego Stowarzyszenia Dealerów Volksvagen/Audi (Polska), Kodeks postępowania: Drogowskazy biznesu, Lucent Technologies (Polska), Kodeks wartości: ComputerLand: The Information Network (Polska).


Na pograniczu kodeksów etycznych, ogólnych i szczegółowych, normujących zasady postępowania w organizacjach gospodarczych, których dotyczą, sytuują się kodeksy zawodowe, normujące działania osób wykonujących zawody o szczególnym znaczeniu społecznym coraz silniej związane z działalnością biznesową. Oto przykłady takich polskich kodeksów: Kodeks dealera (dot. hurtowego rynku pieniężno-walutowego), Kodeks etyki zawodu doradcy podatkowego, Kodeks etyki i standardy zawodowe pośredników w obrocie nieruchomościami, Kodeks etyki zawodowej Stowarzyszenia Doradców Gospodarczych, Kodeks etyki zawodowej radcy prawnego, Kodeks etyki zawodowej lobbystów.


Kodeksy firm i stowarzyszeń zawodowych mają na celu pomaganie pracownikom lub członkom w etycznym postępowaniu. Zawierają w związku z tym wskazania, w jaki sposób ogólne moralne zasady stosują się do tego, czym dana organizacja się zajmuje.



Ustawa o działalności lobbingowej a etyka zawodu lobbysty



Uchwalona 7 lipca 2005 roku, a obowiązująca od marcu bieżącego roku, regulacja prawna dotycząca działalności lobbingowej w Polsce powinna stopniowo zachęcać rzeczników interesu do podejmowania działań w sposób jawny i zgodny z prawem, gdyż gwarantuje im pewne prawa uzyskane z chwilą podejmowania formalnej działalności lobbingowej w sposób określony stosownym przepisami. Innymi słowy, prowadzący działalność lobbingową w rozumieniu stosownych przepisów, mają dzisiaj zagwarantowany z mocy prawa dostęp do interesujących ich informacji, również poprzez kontakt z urzędnikami państwowymi, prawo do udziału w wysłuchaniach publicznych organizowanych przez resorty, konferencjach uzgodnieniowych, podkomisjach i komisjach sejmowych oraz senackich, a także do udziału w posiedzeniach plenarnych parlamentu.


Ustawa budzi liczne kontrowersje. W opinii Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan ustawa nie rozwiązuje wszystkich problemów prawnych oraz społecznych związanych z lobbingiem, chociaż jej znacznie wynika z tworzenia legalnej możliwości powstawania firm lobbingowych podejmujących działania polegające na wpływie na podejmowane przez władze ustawodawcze decyzje w procesie stanowienia prawa. W związku z tym agencja lobbingowa nie tylko ma możliwość legalnego podejmowania swojej działalności, ale ma także obowiązek działania zgodnie z przyjętymi w danym społeczeństwie normami społecznymi, w tym etycznymi. Skrytykował ustawę profesor Winczorek za zakreślone formy kontroli lobbystów przez instytucje będące jednocześnie podmiotem lobbingu, Polskie Stowarzyszenie Profesjonalnych Lobbystów za życzeniowość niektórych zapisów pospiesznie wprowadzonych w ustawę, a organizacje pozarządowe obawiają się ograniczenia i tak niewielkiej już roli tych organizacji w procesie stanowienia prawa, inni uważają, że ustawa nie zmieni negatywnego obrazu zawodu lobbysty w Polsce.


W świetle obowiązujących w Polsce przepisów Konstytucji RP, w świetle uprawnień wynikających z przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej, każdy obywatel Rzeczpospolitej Polskiej ma dość szeroko zakrojone uprawnienia w tej materii. W związku z powyższym, celem regulacji prawnych dotyczących działalności lobbingowej było osłabienie szarej strefy działającej w tej dziedzinie oraz zachęcenie do uprawiania lobbingu w sposób jawny i przejrzysty. Jednak przepisy regulujące prowadzenie działalności lobbingowej nie rozwiążą same problemów, z którymi boryka się ta dziedzina. Aby zniszczyć negatywny wizerunek lobbysty–łapówkarza prawo musi być wzmocnione samoregulacją środowiska wykonującego działalność lobbingową, które we własnym interesie powodowanym zdobyciem zaufania odbiorców ich działalności i opinii publicznej musi być zainteresowane samooczyszczaniem się z patologii i związanych z nią pejoratywnych ocen kojarzonych z hasłem “lobbing”.


Pewne działania zostały już podjęte w 2003 roku wraz z powstaniem Polskiego Stowarzyszenia Profesjonalnych Lobbystów oraz przyjętego przez tą organizację Kodeksu Etyki Zawodowej Lobbystów. Jednak poszukiwania właściwej strony internetowej pozwalającej zweryfikować formy działalności Stowarzyszania nie dają pozytywnych rezultatów. Można jedynie znaleźć wzmianki o samej organizacji i jej spotkaniach na stronach zajmujących się profesjonalnie public relations (co oczywiście jest właściwe, gdyż lobbing jest jednym z narzędzi PR). Szkoda, że brak strony internetowej, a także internetowego forum dyskusyjnego, gdyż takie media pozwoliłoby na stopniowe przełamywanie istniejących stereotypów. A zacząć trzeba od samego zawodowego środowiska lobbystów. Nic tak nie buduje wizerunku, jak przedstawiciele danego zawodu. A lobbyści mają mnóstwo pracy: pokonać pejoratywny wizerunek, nauczyć polskie społeczeństwo czym zajmuje się lobbing, zbudować silne stowarzyszenie broniące dobrego imienia lobbysty, wdrażać w praktykę kodeks zawodowy, lobbować na rzecz poprawy istniejącego prawa dotyczącego działalności lobbingowej.


Lobbing powinien być działalnością prowadzoną nie tylko zgodnie z obowiązującym prawem, ale także zgodnie z powszechnymi normami moralnymi. Wówczas ma szanse postrzeganą społecznie sprzeczność zachodzącą między lobbingiem a etyką działania zniszczyć.


Obok wspomnianych działań takich jak rozwój stowarzyszenia, upowszechnienie kodeksu, ważną rolę odgrywa edukacja. Istniejące już studia podyplomowe w Collegium Civitas w Warszawie w zakresie lobbingu nie wystarczają. Potrzebna jest systematyczna edukacja świata biznesu i polityki, dzięki której społeczeństwo będzie mogło zrozumieć, że etyczny lobbing jest w interesie społeczeństwa obywatelskiego, które w ten sposób, obok rzadkich wyborów politycznych, może wpływać legalnie na decyzje organów ustawodawczych i wykonawczych.


Lobbing i etyka muszą iść w parze, a nie osobno. Praktycy tego zawodu wiedzą, że nieetyczne działanie prowadzi do zguby. Aby te dwa słowa ujmowane razem nie były traktowane jak oksymoron, profesjonalni lobbyści muszą nie tylko lobbować na rzecz jasnej ustawy regulującej prawa i obowiązki lobbysty, ale dokładnie zdefiniować swoją profesję, określić standardy etyczne i edukacyjne tego zawodu. Przejrzystość ich działania zależy od przejrzystości stosowanych w zawodzie norm i wartości.



DECYDENT & DECISION MAKER nr 68, wrzesień 2006 r.

W wydaniu 68, wrzesień 2006 również

  1. Biblioteka DECYDENTA

    Podręcznik lobbingu - wznowienie
  2. 35 LAT NOWEGO DZIENNIKA

    Rodzinne powinności
  3. ETYKA W LOBBINGU

    Podstawa profesjonalizmu