24 maj 2019
Mentalność społeczeństw b. Jugosławii
Jest to książka naukowa z zakresu psychologii polityki. Autorka postawiła sobie ambitny, choć bardzo trudny cel: opisać sposoby myślenia czyli mentalność mieszkańców byłej Jugosławii, która rozpadła się po śmierci Tito.
Wiele pisze o przypadkach raczej mało pozytywnych, takich jak, Macedonia, Kosowo czy Bośnia i Hercegowina. Pisze również o odwracaniu się Europy, w tym Unii Europejskiej, od państw byłej Jugosławii, określanych nierzadko mianem Bałkanów, ale nieustannie uznawanych za region planu dalszych zainteresowań. Po przyjęciu niektórych bałkańskich państw do UE, oczekiwania poprawy sytuacji przerodziły się w poczucie rozczarowania i upokorzenia. I autorka swoje stanowisko w pełni uzasadnia. Krytykuje elity polityczne, które złudnymi obietnicami wygrywają wprawdzie wybory, ale po zwycięstwie realizują swoje prywatne, egoistyczne cele i nie myślą o dobru obywateli.
Jako uczona-politolog, autorka wyjaśnia, przy pomocy bogatej literatury międzynarodowej przedmiotu, zakres pojęć, użytych w książce: wyobrażenia zbiorowe, które są w politologii kategorią raczej słabo rozpoznaną i stanowią zbiór szeregu elementów, takich jak system aksjonormatywny, mity i stereotypy, pamięć zbiorowa, tożsamość zbiorowa i zbiorowe emocje. Te ostatnie, obejmujące strachy, rozczarowania, upokorzenia, nadzieje i oczekiwania mają, według autorki, bardzo ważne, wręcz fundamentalne znaczenie dla kreowania tych wyobrażeń.
Autorka wyjaśnia, jakie mechanizmy tworzą i kierują poszczególnymi elementami. Np. jak Albańczycy tworzą dla świata zachodniego mit katoliczki i kobiety, matki Teresy z Kalkuty jako bohaterki narodowej w kraju o przewadze muzułmanów. Mit ten utrwala się jako wyobrażenie zbiorowe, dzięki tzw. sieci czyli dzięki Internetowi. Przy okazji autorka porusza istotę tożsamości narodowej, która dzisiaj jest kluczowym problemem w polityce państw byłej Jugosławii. I to nie tylko w odniesieniu do Macedonii, Kosowa czy Bośni i Hercegowiny, ale również w odniesieniu do Słowenii, Chorwacji i Serbii. Ważnym elementem tego problemu jest „walka na pomniki i symbole”. Akcentowanie jednych i usuwanie drugich. Czy nie znamy podobnej sytuacji w ostatnim okresie w Polsce?
Sfera aksjologiczna… jej elementy w poszczególnych krajach bałkańskich są podobne, choć te kraje chyba udają, że tak nie jest. Może nie tyle kraje ile rządzące elity, które akcentują różnice i przeciwieństwa, by podgrzać emocje wśród wyborców i wybory wygrać. Autorka analizuje elementy wspólne i różnice nie tylko krajów, które są z pewnych problemów znane, jak Bośnia i Hercegowina, Kosowo czy Macedonia, ale wszystkich krajów postjugosłowiańskich. Bo we wszystkich krajach jest marazm, raczej bieda, korupcja oraz tęsknota za komunistyczną i autokratyczną Jugosławią czasów Tity, w której była stabilizacja, pewność jutra i dostatek gospodarczy.
Mity to atrakcyjne tłumaczenie rzeczywistości, nierzadko, w celu antagonizowania bałkańskich społeczeństw. Polegają one na demonizowaniu innych i na chwaleniu siebie. Na Bałkanach demonizuje się np. kraje islamskie (Kosowo, Bośnię i Hercegowinę), a chwali np. Chorwację, jako mityczne przedmurze chrześcijaństwa. A poszczególnym nacjom nadaje się pewne cechy, które służą jako stereotypy, o czym autorka pisze. Takim stereotypem może być negatywna ocena mieszkańców Bośni przez Chorwatów.
Ważny rozdział książki to „Geografia wyobrażona…” polegająca na tworzeniu fantazji opisu pewnych obszarów i przypisaniu im cech, przez siebie pożądanych. Tak Serbowie traktują Kosowo, mówiąc o nim, jako o kolebce państwa serbskiego, a generalnie byli Jugosłowianie niechętnie mówią o tym, że żyją na Bałkanach, kojarzonych jako obszar pozaeuropejski, raczej związany z Turcją czyli ze Wschodem.
„Zbiorowe emocje” to operowanie przez elity strachem i nieufnością wobec innych nacji, głównie islamskich, chociaż niektóre narody b. Jugosławii, np. Chorwaci, odczuwają atmosferę zbiorowego strachu przed Europą. Autorka ubolewa nad tym, że elity polityczne w krajach b. Jugosławii nie prezentują strategii, która mogłaby zmodyfikować wyobrażenia zbiorowe tamtejszych społeczeństw, otwierając je na współpracę i pojednanie z sąsiadami.
Książka Magdaleny Rekść daje polskiemu czytelnikowi rzeczywistą i głęboką wiedzę o problemach społeczeństw państw, wyłonionych z b. Jugosławii.
Jacek Potocki
Magdalena Rekść. „Wyobrażenia zbiorowe społeczeństw byłej Jugosławii w XXI wieku. Perspektywa politologiczna.” W serii wydawniczej„ Bałkany XX/XXI”, „Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.” Łódź 2019
LEKTURY DECYDENTA
Wenezuela
Ostatnio wiele mówi się o sytuacji, pogrążonej w chaosie dwuwładzy, a niegdyś bogatej Wenezueli. Ta książka obejmuje ostatnie dni życia, zmagającego się z chorobą nowotworową dyktatora Hugona Chaveza, na przełomie 2012/2013 roku. więcej...