Profesor Matyja przedstawia poszczególne elementy szwajcarskiej demokracji bezpośredniej, zarówno aktualnie funkcjonujące jak i w rozwoju historycznym.

Tytuł książki kończy się znakiem zapytania, czyli ma wydźwięk raczej przekorny; autor zresztą prawie że na początku swego dziełka odpowiada na pytający tytuł: „na dzień dzisiejszy model szwajcarski w Polsce jest nie do zrealizowania.” Podstawą demokracji szwajcarskiej jest autonomia najpierw gmin, a następnie kantonów. W Polsce na dzień 01.01.2018 r. było 2478 gmin, czyli w szwajcarskim systemie, gdzie jest około 2850 gmin, tyle byłoby niezależnych państewek w państwie od wieków unitarnym, podczas gdy Szwajcaria tworzyła się niejako „od dołu”, kiedy to kantony i gminy rezygnowały z części swojej suwerenności na rzecz konfederacji.

Można sobie tylko wyobrazić, co by się w naszym kraju działo, gdyby było tyle niezależnych państewek, przy naszej niezbyt wielkiej zasobności, przy apetytach sąsiadów, by skonsumować niektóre nasze gminy przygraniczne, wreszcie, w warunkach ostrych podziałów politycznych w ostatnich latach. Dochodzi do tego wieczysta, szwajcarska neutralność i nasze członkostwo w polityczno-militarnym sojuszu, czyli w NATO….

Autor podkreśla, że ogromną zaletą systemu szwajcarskiego jest bezpośredni udział społeczeństwa w procesie decyzyjnym państwa. Na pewno tak jest, stąd różnego rodzaju referenda, inicjatywy obywatelskie… Ale jednocześnie, ogromny, nierzadko niezbyt pozytywny wpływ na rozwiązania ustawodawcze w Szwajcarii mają dobrze zorganizowane i wpływowe grupy interesów.

W Szwajcarii system demokracji bezpośredniej, zmierzający do osiągnięcia kompromisu jest uwarunkowany historycznie, a w Polsce??? Znane „liberum veto”, czyli niedopuszczanie do podjęcia decyzji.

Utrzymywanie demokracji bezpośredniej jest bardzo kosztowne; Szwajcaria jest bardzo bogatym krajem, a Polska???

Wreszcie, konstytucja Konfederacji Szwajcarskiej w rozwoju historycznym, od 1848 roku po rok 1999. Tę ostatnią, autor dołączył do swych rozważań w charakterze aneksu.

Federalizm szwajcarski, parlament, rząd konfederacji i prezydent. Rozwiązania w tej dziedzinie raczej trudne do przeniesienia na grunt innego państwa. Szwajcaria jest niewielka, otoczona górami i tamtejsze instytucje demokracji bezpośredniej zakorzeniły się w niej. Czy nasi politycy dopuściliby do podobnego systemu w naszym kraju, tracąc wpływy polityczne i otrzymywane za „rządzenie” niemałe środki materialne?

Trzeba tę książeczkę koniecznie przeczytać, by utwierdzić się w przekonaniu, że każdy kraj ma swój własny system, ukształtowany historycznie, dostosowany do mentalności społeczeństwa. I konkluzja profesora Matyi: nie, szwajcarska demokracja nie jest szansą dla Polski, bo ta demokracja ma nie tylko same zalety, ale i wymienione w publikacji wady.

                                                                                              Jacek Potocki

Mirosław Matyja, „Szwajcarska demokracja szansą dla Polski?” Biblioteka Rządzących i Rządzonych. Wydawca: Polsko-Amerykańska Fundacja Edukacji i Rozwoju Ekonomicznego (PAFERE), Warszawa 2018