Książka składa się z dwóch części: pierwsza, pióra historyka kina Michała Pieńkowskiego, obejmuje opis stanu kina i kondycji gwiazd filmowych w przedwojennej Polsce, druga czyli ta właściwa, napisana przez Grzegorza Rogowskiego, zawiera opisy kariery i losów najsłynniejszych pań przedwojennego kina polskiego: Zofii Nakonecznej, Nory Ney, Renaty Radojewskiej, Jadwigi Smosarskiej, Janiny Wilczówny, Tamary Wiszniewskiej i Leny Żelichowskiej, a także dotyczy zasobów archiwalnych kina polskiego i procesów modernizacji jego przedwojennych zasobów.

Michał Pieńkowski w eseju „Wielki świat. Hollywood nad Wisłą”, przedstawia trudne drogi polskich aktorek do sławy, których początek tkwił zwykle w balecie, przytacza nazwiska i opisuje kariery, artystyczne i finansowe. Gra w filmie była bowiem powiązana z dużymi pieniędzmi, których nie dostarczała praca w teatrze czy w balecie. Autor przypomina ważną rolę krytyków filmowych, którzy nierzadko kierowali się w swych recenzjach sympatiami i antypatiami, a ich opinie dość często nie były zgodne z gustami publiczności. Warto też wiedzieć, jak świat filmowy Warszawy bawił się na różnych imprezach, jak gwiazdy „dorabiały” sobie na reklamie, jak wyglądało polskie życie teatralne i filmowe w czasie niemieckiej okupacji. Wreszcie, jak powstawał film, jakie były ograniczenia techniczne i finansowe jego tworzenia.

Grzegorz Rogowski z dużym znawstwem tematu przedstawił życie słynnych polskich aktorek filmowych w latach sławy przed wojną i potem na emigracji. Nie ma wątpliwości, że II wojna światowa i napaść Niemców na Polskę przerwały wiele karier filmowych, które przed wojną były wręcz fenomenalne. Wiele znanych polskich pań wyjechało za granicę, zarówno pań zamężnych jak i stanu wolnego. O ile w Polsce były one „na topie” i nawet dzięki swej sławie zawarły dobre małżeństwa z panami z filmu lub znanymi biznesmenami, to na emigracji już nie grały w filmie: nie grała nawet taka znana postać, jak Jadwiga Smosarska, a ich mężowie nierzadko też musieli się przekwalifikować na dość niskie stanowiska, a przez to znacznie mniej zarabiać.

Rzadko która gwiazda żyła w dostatku; z reguły z trudnością wiązały one koniec z końcem: pracowały w innych zawodach, występowały jedynie okazjonalnie w salach dla Polonii. Autor rozmawiał z członkami rodzin gwiazd: dla znanych aktorek bezczynność z dala od kamer filmowych była trudna do zniesienia. Mogły one jedynie wspominać okres przedwojennej świetności. Aktorki przyjeżdżały do Polski w odwiedziny, ale żadna nie zdecydowała się wrócić do kraju na stałe. Były inne czasy, inne gusty filmowych producentów. Choć niektóre przedwojenne aktorki nadal grały: Lidia Wysocka, Stefcia Górska.

Bardzo interesująca i doskonale napisana książka, przypominająca czasy i ludzi minionej epoki, która już nie wróci. Książki, jak ta, pomagają pamiętać o przeszłości.

                                                                                                 Jacek Potocki

Grzegorz Rogowski, „Skazane na zapomnienie. Polskie aktorki filmowe na emigracji”. Wydawnictwo „Muza”, Warszawa 2018