ZYGMUNT BRONIAREK

   W drugiej połowie sierpnia 1981 roku, będąc korespondentem w Sztokholmie, pojechałem z żoną na 52  Seminarium Noblowskie do Bjarkborn, gdzie mieszczą się słynne szwedzkie zakłady zbrojeniowe „Bofors” oraz dom Alfreda Nobla, dziś muzeum. Tytuł tego seminarium – „Nauka, technologia i społeczeństwo w czasach Alfreda Nobla” – sensacji nie zapowiadał, tymczasem sensacja tam się kryła i to nie byle jaka. Po raz pierwszy bowiem Fundacja Nobla udostępniła badaczom część tajnego archiwum Nobla za lata 1901 – 1931 w dziedzinie fizyki. Na tej podstawie dr Elizabeth Crawford z Francuskiego Ośrodka Badań Naukowych i dr Robert Marc Friedman z Norweskiej Rady Badawczej Nauk Ścisłych i Humanistycznych wygłosili referat. A jego temat? Walka o nagrodę Nobla dla…Alberta Einsteina.

   Wiadomo, że walka ta była zacięta, ale referat pokazał, JAK zacięta. Upraszczając sprawę: wśród PRZECIWNIKÓW Einsteina główną rolę odegrał Szwed Svante August Arrhenius, laureat nagrody Nobla z chemii w 1903 roku, wśród ZWOLENNIKÓW – Niemiec, Wilhelm Oswald, noblista też z chemii, w 1909 roku.  Dziś powiedzielibyśmy, że obaj prowadzili ożywioną, choć zakulisową, działalność lobbingową. Ostatecznie ich, i ich kontynuatorów, walka, która trwała 17 lat, zakończyła się kompromisem. Einstein otrzymał nagrodę Nobla z fizyki w 1922 roku za rok 1921, jednakże nie za swe największe osiągnięcie – teorię względności z 1905 roku – ale za dużo późniejsze odkrycie tzw. „efektu fotoelektrycznego”.

   Przenieśmy się taraz w rok…2000. Tak, w dzień dzisiejszy. 5 czerwca tegoż roku spotykam na lunchu u ambasadora brytyjskiego, Johna Macgregora, profesora Eryka Infelda, fizyka światowej sławy, i syna – też fizyka światowej sławy i też profesora – Leopolda Infelda (1898-1968).  Leopold Infeld był współpracownikiem Einsteina, z którym w 1947 roku napisał  „Ewolucję fizyki”. W pewnym momencie rozmowa schodzi na powieść Eryka Infelda, wydaną właśnie w Oficynie Literatów „Rój”, Pt. „Cena Nobla”, opartej, mimo zasadniczej fikcji literackiej, na faktach. A jednym z tych faktów jest to, że Einsteina zwalczał także, i to szczególnie zacięcie, Philips Lenard (1862-1947), laureat nagrody Nobla z fizyki w 1905 roku, fanatyczny nacjonalista niemiecki, a później hitlerowiec. Głównie za to, że Einstein był Żydem.

   Ale powieść Eryka Infelda może zainteresować Czytelników „Decydenta” również z innego powodu. Jej treścią jest działalność czysto lobbingowa Stowarzyszenia Whiteforce, które podejmuje się ułatwić trzem uczonym: Anglikowi George’owi Rose, Polakowi, ale urodzonemu w Anglii, Edwardowi Karskiemu, i Rosjaninowi Wołodii Kowalowowi z Nowosybirska, ni mniej ni więcej tylko nagrodę Nobla z fizyki za osiągnięcia w pracach nad nadprzewodnictwem (zanikiem oporu elektrycznego w pewnych substancjach poniżej określonej temperatury). „Whiteforce”, jego kadra i trzej potencjalni nobliści – to twory imaginacji Eryka Infelda, natomiast sposoby działania tego stowarzyszenia są zbliżone do zakulisowej działalności niektórych uczonych, dążących do nagrody.

   Jak wyglądał lobbing „Whiteforce’a” w praktyce?  Oto przykład. Stowarzyszenie zatrudniało jednego starszego noblistę oraz piękną angielską arystokratkę, spokrewnioną z królową szwedzką (prawdopodobnie Sylwią). Ale król (prawdopodobnie Karol XVI Gustaw) zakazał kategorycznie żonie zajmować się Noblem, nic więc nie wiedziała. Natomiast owa arystokratka „wyniuchała”, że sekretarzem Komitetu Noblowskiego Królewskiej Akademii Nauk jest niejaki magister Olafsson, który jednak nie jest członkiem tego komitetu.

Uznała więc, że będzie on bardzo dumny, jeżeli ów noblista i ona zaproszą go do restauracji na terenie Zamku Królewskiego w Sztokholmie na kolację. A ponieważ miała w rodzinie dalekiego krewnego o nazwisku Hans Eryk Olafsson, najprawdopodobniej nie mającego nic wspólnego z tymże magistrem, bo nazwisko Olafsson jest w Szwecji rozpowszechnione, powołała się w rozmowie na to, że poszukuje z magistrem powiązań genealogicznych.

   Magister połknął przynętę. Pod wpływem wytworności restauracji i aury otaczającej noblistę i piękną arystokratkę, „puścił farbę”. Na pytanie: „Czy ktoś z moich podopiecznych Anglików ma jakieś szanse w tym roku?”, magister odpowiedział: „Tak. Ale właściwie nie powinienem o tym mówić”. To wystarczyło do dalszego działania.

   W powieści Eryka Infelda znajdują się też wątki osobiste. Urodził się on w 1940 roku w Toronto, gdzie mieszkali jego rodzice (matka była Amerykanką). Do Polski przyjechał z rodziną w 1950 roku. Był to początek stalinizmu w Polsce. Jego ojca oskarżono zagranicą o komunizm, a zwłaszcza o to, żę powiedział jeszcze w Kanadzie, iż oficerów polskich w Katyniu zamordowali Niemcy. Tymczasem Eryk Infeld, tworząc fikcyjną sytuację wywiadu jednego z wrogów „trójki” – w tym momencie już noblistów – dla brukowca angielskiego, przypomniał swojego ojca. Leopoldem Infeldem bowiem interesowały się w Kanadzie tamtejsze służby specjalne również dlatego, że Einsteinem interesowało się FBI.

W powieści Eryka Infelda, Edward Karski mówi: „To właśnie służby specjalne podstawiły „swojego” dziennikarza, by sprowokował Infelda. Gdy sławny fizyk nic zdrożnego nie powiedział, dziennikarz wymyślił stek kłamstw”. Wśród nich było i to o Katyniu.

   Warto przeczytać książkę Eryka Infelda. Pokazuje ona metody lobbingu w sferze, w której, teoretycznie, nie powinno go być.

Zygmunt Broniarek